Các thành phố của Châu Âu là nơi sinh sống của 75% dân số, khiến các khu vực đô thị trở thành tâm điểm của các thách thức về xã hội, kinh tế và môi trường. Sự phát triển nhanh chóng đồng nghĩa với việc hy sinh cảnh quan thiên nhiên để xây dựng cơ sở hạ tầng xám. Điều này dẫn đến suy giảm đa dạng sinh học, tăng nguy cơ lũ lụt và tăng nhiệt độ đô thị. Tuy nhiên, báo cáo gần đây của Sweco chứng minh rằng thiết kế tái tạo cung cấp một giải pháp mạnh mẽ cho cuộc khủng hoảng này. Bằng cách ưu tiên các hạ tầng dựa trên thiên nhiên và cơ sở hạ tầng cây xanh – mặt nước (green-blue infrastructure), các thành phố không chỉ có thể giảm thiểu tác hại đối với môi trường mà còn chủ động khôi phục hệ sinh thái và nâng cao khả năng sống.
Thiết kế tái tạo là gì?
Thiết kế tái tạo là một cách tiếp cận phát triển đô thị nhằm mục đích khôi phục và trẻ hóa các hệ sinh thái tự nhiên, thay vì chỉ đơn thuần là giảm thiểu thiệt hại. Nó tích hợp các hệ thống tự nhiên và bán tự nhiên vào môi trường xây dựng. Điều này đảm bảo rằng các thành phố vừa bảo vệ môi trường trong khi thúc đẩy đa dạng sinh học. Không giống như tính bền vững truyền thống, tập trung vào việc giảm thiểu tác hại, thiết kế tái tạo thúc đẩy tác động tích cực ròng (net-positive impact). Nó tạo ra các không gian hỗ trợ cả con người và thiên nhiên.
Tại sao hệ sinh thái đô thị của châu Âu đang suy thoái
Theo Cơ quan Môi trường châu Âu, 81% môi trường sống được bảo vệ của châu Âu đang trong tình trạng tồi tệ và chỉ có 9% đang được cải thiện. Đô thị hóa đã đóng một vai trò quan trọng trong sự suy thoái này, khi các hạ tầng tự nhiên, thảm thực vật quan trọng bị thay thế bằng hạ tầng xám. Nghiên cứu của Sweco nhấn mạnh rằng xu hướng này không chỉ đe dọa đến đa dạng sinh học mà còn cả các dịch vụ hệ sinh thái thiết yếu như nước sạch, không khí sạch và sản xuất lương thực.
Tính cấp thiết của thiết kế tái tạo tại các thành phố
“Sự suy giảm đa dạng sinh học đang diễn ra với tốc độ đáng báo động”, Tobias Nauwelaers, chuyên gia về sinh thái đô thị và phục hồi thiên nhiên của Sweco cho biết. Thông qua thiết kế tái tạo, các thành phố có thể tạo ra các hệ sinh thái chức năng, phục hồi và lành mạnh, mang lại lợi ích cho cả con người và môi trường.
Nghiên cứu của Sweco, phân tích 22 thành phố châu Âu bao gồm Amsterdam, Berlin, London và Stockholm, nêu bật tiềm năng to lớn của thiết kế tái tạo. Bằng cách thực hiện các nguyên tắc này, các thành phố có thể tăng không gian cây xanh – mặt nước của mình lên tới 42%. Điều này phù hợp với Luật phục hồi thiên nhiên của EU, trong đó yêu cầu các quốc gia thành viên khôi phục các hệ sinh thái đã bị suy thoái và thúc đẩy đa dạng sinh học đô thị.
Hình 1: Tỷ lệ không gian cây xanh – mặt nước hiện tại và trong tương lai ở 22 thành phố.
Các thành phố như Tampere, Bergen và Oslo đã cho thấy tiềm năng đáng kể để trở thành những thành phố xanh nhất châu Âu. Tuy nhiên, những thành phố khác phải thực hiện các biện pháp bổ sung để đạt được mục tiêu của EU là đạt được 30% diện tích không gian xanh trong các khu vực đô thị.
Lợi ích của thiết kế tái tạo và cơ sở hạ tầng cây xanh – mặt nước
Cơ sở hạ tầng cây xanh – mặt nước đề cập đến mạng lưới không gian xanh (ví dụ: công viên, rừng, mái nhà xanh) và không gian xanh mặt nước (ví dụ: sông, hồ, đất ngập nước) hoạt động cùng nhau để tạo ra môi trường đô thị lành mạnh hơn và có khả năng phục hồi tốt hơn. Bằng cách ưu tiên cơ sở hạ tầng này và áp dụng thiết kế tái tạo, các thành phố có thể:
+ Tăng cường đa dạng sinh học: Thực vật bản địa và hành lang xanh cung cấp môi trường sống cho động vật hoang dã, cho phép các loài di chuyển và phục hồi.
+ Quản lý nước hiệu quả: Bề mặt thấm nước, đất ngập nước và hệ thống thu gom nước mưa ngăn ngừa lũ lụt và cải thiện chất lượng nước.
+ Giảm thiểu biến đổi khí hậu: Không gian xanh làm giảm nhiệt độ đô thị, giảm ô nhiễm không khí và hấp thụ carbon dioxide.
+ Cải thiện sức khỏe của con người: Tiếp cận với thiên nhiên thúc đẩy sức khỏe thể chất và tinh thần, đồng thời tạo ra không gian công cộng hòa nhập và kết nối.
Chiến lược triển khai thiết kế tái tạo
Báo cáo của Sweco nêu rõ các chiến lược rõ ràng để các nhà quy hoạch đô thị và nhà hoạch định chính sách áp dụng thiết kế tái tạo:
+ Ưu tiên các giải pháp dựa trên thiên nhiên: Triển khai cơ sở hạ tầng cây xanh – mặt nước để hỗ trợ đa dạng sinh học và quản lý nước bền vững.
+ Sử dụng thực vật bản địa: Tăng cường đa dạng sinh học và phục hồi các hệ sinh thái bị suy thoái bằng các loài bản địa.
+ Tạo hành lang xanh: Kết nối các công viên, sông ngòi và rừng để hỗ trợ sự di chuyển của các loài và sức khỏe hệ sinh thái.
+ Áp dụng các bề mặt thấm nước: Sử dụng vật liệu và hệ thống hấp thụ nước mưa để ngăn ngừa ngập lụt đô thị.
+ Thu hút cộng đồng: Thu hút cư dân tham gia vào quy hoạch đô thị để thúc đẩy tính toàn diện, hợp tác và trách nhiệm chung.
+ Thúc đẩy nông nghiệp đô thị: Khuyến khích các khu vườn cộng đồng để tăng cường an ninh lương thực và giảm khí thải từ quá trình vận chuyển.
+ Thiết lập các hệ thống khép kín: Tái chế tài nguyên, giảm thiểu chất thải và tạo ra năng lượng tái tạo.
+ Xây dựng cơ sở hạ tầng phục hồi: Tạo cơ sở hạ tầng thích ứng với khí hậu, không phát thải ròng hỗ trợ các nhu cầu đô thị trong tương lai.
+ Xây dựng thành phố 15 phút: Thúc đẩy các khu phố có thể đi bộ với các phương tiện giao thông bền vững, giảm sự phụ thuộc vào ô tô.
Tampere, một trong những thành phố được nêu bật trong báo cáo của Sweco, là ví dụ điển hình về tiềm năng của thiết kế tái tạo. Bằng cách tích hợp cơ sở hạ tầng cây xanh – mặt nước vào quy hoạch đô thị, Tampere không chỉ tăng cường đa dạng sinh học mà còn cải thiện khả năng chống chịu lũ lụt và chất lượng không khí. Cam kết của thành phố đối với thực vật bản địa, bề mặt thấm nước và các dự án do cộng đồng thúc đẩy đóng vai trò là mô hình để các thành phố khác ở châu Âu noi theo.
Hình 2: thành phố Tampere có khí hậu lý tưởng, là nơi đáng sống.
Vai trò của Quỹ EU trong Thiết kế tái tạo
Với ít nhất 20 tỷ euro được phân bổ hàng năm từ ngân sách EU cho các sáng kiến về đa dạng sinh học từ năm 2021 đến năm 2027, các thành phố có cơ hội áp dụng thiết kế tái tạo và mở đường cho tương lai bền vững. Bằng cách chuyển đổi không gian đô thị thành hệ sinh thái phát triển mạnh, các thành phố có thể giải quyết tình trạng mất đa dạng sinh học, cải thiện khả năng phục hồi khí hậu và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cư dân.
Tiến tới một tương lai tái tạo
Quá trình chuyển đổi sang thiết kế tái tạo đòi hỏi sự hợp tác giữa chính phủ, các nhà quy hoạch đô thị và cộng đồng. Bằng cách xem xét lại cơ sở hạ tầng, đầu tư vào các giải pháp dựa trên thiên nhiên và ưu tiên các không gian cây xanh-mặt nước, các thành phố châu Âu có thể dẫn đầu trong việc tạo ra một tương lai đô thị tái tạo, phục hồi và toàn diện.
Tương lai của các thành phố châu Âu nằm ở thiết kế tái tạo. Như nghiên cứu của Sweco cho thấy, tiềm năng tăng không gian cây xanh – mặt nước lên 42% không khó để vượt qua trong tương lai. Bằng cách ưu tiên các giải pháp dựa trên thiên nhiên, thúc đẩy sự hợp tác và xem xét lại quá trình phát triển đô thị, các thành phố không chỉ trở nên bền vững mà còn có thể tái tạo, đóng góp tích cực vào một hành tinh khỏe mạnh hơn cho các thế hệ mai sau.
https://toposmagazine.com/regenerative-design-european-cities/
ND: Mai Anh