Ngày 21/6/1925, tại Quảng Châu (Trung Quốc), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập Báo Thanh niên - cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Tờ báo được xem là mốc son khai sinh nền Báo chí cách mạng Việt Nam. Tròn một thế kỷ trôi qua, Báo chí cách mạng đã và đang đồng hành cùng Đảng Cộng sản Việt Nam và dân tộc Việt Nam trên mọi bước đường cách mạng - từ đấu tranh giành độc lập, thống nhất và bảo vệ Tổ quốc, đến công cuộc xây dựng đất nước giàu mạnh, văn minh, hội nhập quốc tế.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là một nhà cách mạng vĩ đại, nhà tư tưởng lỗi lạc, nhà văn hóa kiệt xuất, mà còn là một nhà báo cách mạng mẫu mực, người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam. Suốt cuộc đời hoạt động cách mạng sôi nổi, Người đã dùng ngòi bút như một vũ khí tư tưởng sắc bén để truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, thức tỉnh lòng yêu nước, giác ngộ cách mạng và kêu gọi quần chúng đứng lên đấu tranh giành độc lập dân tộc. Tên tuổi và sự nghiệp báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh mãi là ngọn đuốc soi sáng cho nền báo chí cách mạng Việt Nam hôm nay và mai sau.
Ngày 05/6/1911, người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành (Nguyễn Ái Quốc) rời bến cảng Nhà Rồng, bắt đầu cuộc hành trình tìm đường cứu nước để giải phóng dân tộc. Trải qua những năm tháng bôn ba, thâm nhập thực tế ở nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là bằng những hoạt động tích cực trong phong trào công nhân và nhân dân lao động ở các nước thuộc địa, Người mong tìm ra được hướng đi đúng đắn cho dân tộc mình
Tháng 7/1920, một sự kiện quan trọng đã tạo bước chuyển căn bản, quyết định trong nhận thức tư tưởng của Nguyễn Ái Quốc đó là khi Người đọc bản Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của Lênin. Sau khi tiếp thu được những tư tưởng cơ bản của V.I.Lênin về vấn đề dân tộc và thuộc địa, Nguyễn Ái Quốc đã xúc tiến các hoạt động nhằm truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin vào Việt Nam bằng nhiều con đường khác nhau trong đó đặc biệt Người đề cao vai trò tuyên truyền thông qua báo chí.
Mốc khởi đầu cho quá trình truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin vào Việt Nam mà Nguyễn Ái Quốc tiến hành khi hoạt động trên nước Pháp là tháng 4/1921, Người viết bài “Đông Dương” đăng trên Tạp chí La Revue Communise (Tạp chí Cộng sản). Trong bài viết Nguyễn Ái Quốc khẳng định chế độ cộng sản có thể áp dụng ở Châu Á nói chung và Đông Dương nói riêng.
Trên cơ sở những nhận định đó, Nguyễn Ái Quốc đã sử dụng những phương tiện sẵn có của các tổ chức cánh tả Pháp, nhất là những tờ báo theo đường lối của Quốc tế Cộng sản, đồng thời thành lập tổ chức chính trị mới của các dân tộc thuộc địa để thông qua đó tiến hành những hoạt động tuyên truyền. Trong dự thảo Báo cáo của tiểu ban Đông Dương thuộc Ban nghiên cứu thuộc địa, Nguyễn Ái Quốc viết: Công tác tuyên truyền cách mạng và chống quân phiệt cần được tiến hành dưới sự lãnh đạo và đôn đốc của Đảng, trong tất cả các thuộc địa của Pháp và xứ gọi là bảo bộ. Người nhấn mạnh hình thức tuyên truyền bằng con đường báo chí xuất bản ở Pháp và dịch gửi về Việt Nam.
Từ năm 1921 đến tháng 02/1923, Nguyễn Ái Quốc viết trên 20 bài đăng trên các báo L’Humanité và La Vie Ouvrière, đây là hai tờ báo có ảnh hưởng lớn trong tầng lớp công nhân, những người lao động Pháp và đặc biệt là có ảnh hưởng đối với các nước hải ngoại. Nguyễn Ái Quốc nhận thức rõ, lúc này đối tượng tuyên truyền cần hướng tới là nhân dân các dân tộc thuộc địa của Pháp, Người đã tổ chức thành lập Hội Liên hiệp thuộc địa. Trong tuyên ngôn của Hội, Nguyễn Ái Quốc đã “Quyết định đưa vấn đề thuộc địa ra trước dư luận báo chí và ngôn luận và bằng tất cả mọi biện pháp mà chúng ta có thể làm”[1]. Hội đã cho xuất bản tờ báo Le Paria (Người cùng khổ) làm cơ quan ngôn luận chính thức. Giai đoạn với vai trò là chủ bút, Nguyễn Ái Quốc đã đã có gần 40 bài viết với các nội dung chủ yếu vạch trần bản chất của thực dân Anh, Pháp, kêu gọi đoàn kết dân tộc và đoàn kết quốc tế và định hướng con đường giải phóng dân tộc của các nước thuộc địa và phụ thuộc, trong đó có Việt Nam. Trong giai đoạn Người sang Liên Xô cuối năm 1923, Người vẫn luôn viết bài cho Le Paria với vai trò là phóng viên thường trú của Báo. Ngoài ra Người còn viết nhiều bài cho các ấn phẩm định kỳ của Quốc tế Cộng sản như Tạp chí Thông tin quốc tế, Tạp chí Quốc tế nông dân, báo chí của Đảng Cộng sản Liên Xô như tờ Sự thật, Người Công dân Bacu. Ngoài báo chí, Nguyễn Ái Quốc còn sử dụng các phương tiện thông tin mới như truyền đơn, sách báo, diễn đàn với các tác phẩm nổi tiếng là di sản mà Người đã để lại cho chúng ta như Bản án chế độ thực dân Pháp (1925), Đường Kách mệnh (1927).
Việc đưa báo Le Paria và các ấn phẩm báo chí khác về nước bằng con đường công khai (qua bưu điện) luôn bị thực dân Pháp kiểm duyệt gắt gao nên Nguyễn Ái Quốc đã thông qua những thuỷ thủ yêu nước gửi báo về Việt Nam. Có thể nói, thông qua con đường báo chí, Nguyễn Ái Quốc đã truyền bá chủ nghĩa Mác Lênin và con đường cách mạng vô sản vào Việt Nam từ rất sớm.
Năm 1924, để chuẩn bị mọi mặt cho sự ra đời của tổ chức Đảng Cộng sản ở Việt Nam và cách mạng Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc rời Liên Xô đến Quảng Châu, Trung Quốc để “xích gần quê hương hoạt động cách mạng”. Tại đây, Người thành lập Hội Việt Nam cách mạng thanh niên (1925) và cơ quan ngôn luận của Hội là tờ báo Thanh niên. Nguyễn Ái Quốc vừa là Tổng Biên tập, vừa là phóng viên, viết rất nhiều tin bài cho tờ báo, hầu hết đều không ký tên hoặc bút danh. Báo Thanh niên có hai thời kỳ phát triển: Thời kỳ thứ nhất từ tháng 6/1925 đến tháng 4/1927, Báo ra được 88 số, số đầu tiên ra ngày 21/6/1925. Ngay từ những số đầu đã trở thành kim chỉ nam cho những thanh niên Việt Nam yêu nước thời kỳ này. Và thời kỳ thứ hai từ tháng 4/1927 đến cuối năm 1929 do Tổng bộ Hội Thanh Niên chỉ đạo. Tờ báo hoàn thành nhiệm vụ sau khi Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên kết thúc vai trò lịch sử của mình để bước vào giai đoạn đấu tranh với các hình thức và phương pháp mới.
Với khoảng 200 số, Báo Thanh Niên đóng vai trò lịch sử hết sức quan trọng trong việc tuyên truyền, chuẩn bị về tư tưởng, lý luận và tổ chức cho việc ra đời các nhóm cộng sản vào cuối năm 1929 và thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam đầu năm 1930
Từ khi có Báo Thanh Niên dưới sự sáng lập, dìu dắt của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc- Hồ Chí Minh, báo chí Việt Nam đã giương cao ngọn cờ cách mạng, nói lên ý chí, khát vọng của dân tộc Việt Nam và chỉ rõ phương hướng đấu tranh của nhân dân Việt Nam vì độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. Với ý nghĩa đó, năm 1985, nhân kỷ niệm 60 năm ngày báo Thanh Niên xuất bản số đầu tiên, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ra quyết định lấy ngày 21-6 hàng năm là Ngày Báo chí Việt Nam. Và ngày 21-6-2000, nhân kỷ niệm 75 năm Ngày Báo chí Việt Nam, theo đề nghị của Hội Nhà báo Việt Nam, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đồng ý gọi Ngày Báo chí Việt Nam là Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam.
Nguồn trích dẫn: [1] Hồ Chí Minh Tiểu sử, Nxb.Lý luận chính trị. H.2006, tr. 104-105.